Giới tính của quyền lực

Vượt qua một giai đoạn vô cùng khó khăn, tình hình chính trường xoay chuyển từng ngày từng giờ, “người chơi cờ” Theresa May - Thủ tướng Anh, vẫn đang vững vàng trên vị trí của mình. “Bông hồng có gai” Angela Merkel, Thủ tướng Đức, tiếp tục nhiệm kỳ thứ tư, vẫn đang chèo lái con thuyền kinh tế hùng mạnh bậc nhất châu Âu.

Người ta vẫn chưa quên một Michell Obama năng động, rực rỡ nụ cười cởi mở. Nhưng nay thì bên cạnh Tổng thống Mỹ, đệ nhất phu nhân Melania Trump phủ sóng truyền thông với một phong thái hoàn toàn khác, sức thuyết phục không hề kém.

Và bước ra khỏi bức tranh mờ nhạt theo truyền thống “nấp bóng tùng quân”, các đệ nhất phu nhân phương Đông, điển hình là Bành Lệ Viên, đang được xem là một biểu tượng của “quyền lực mềm” Trung Quốc, bên cạnh chủ tịch Tập Cận Bình. Họ nắm giữ một quyền lực đặc biệt, mà giới phân tích chính trị hiện đại gọi là “quyền lực mềm”. Thành công của họ cho thấy sự trỗi dậy mạnh mẽ của “tính nữ” trong cơ cấu quyền lực đang thuận chiều với sự ủng hộ của công luận.

Bà Angela Merkel là tiến sĩ vật lý lượng tử, đồng thời đã đảm nhiệm nhiều vị trí chính trị quan trọng trong một thời gian dài. Mặc dù năng lực đã được chứng minh, nhưng lúc trao quyền cho người phụ nữ này, người ta vẫn coi việc đất nước của những “cỗ xe tăng Đức” có một bóng hồng lãnh đạo là một điều bất thường. Năm 2005, lần đầu tiên nước Đức có thủ tướng là nữ, lúc đó bà cũng là thủ tướng trẻ tuổi nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Mười ba năm từ ngày ấy đến nay, vượt qua những định kiến, vẫn là chính mình với mái tóc tém ngắn và phong cách ăn mặc giản dị, Angela Merkel đã đắc cử 4 nhiệm kỳ thủ tướng liên tục, trở thành nhà lãnh đạo lâu năm nhất tại châu Âu. 

Năm 2016, nhận chức 3 tuần sau khi Anh có kết quả trưng cầu dân ý về việc rời khỏi Liên minh châu Âu (EU), bà Theresa May chính thức trở thành Thủ tướng Anh, là người phụ nữ thứ hai đảm nhận vị trí này ở Anh từ sau “bà đầm thép” Margaret Thatcher. Lãnh đạo Vương quốc Anh trong một giai đoạn trải qua nhiều thay đổi, chính trường xáo động liên tục, thị trường tài chính biến động từng ngày, chính trị gia ôn hòa này đã được nhiều tờ báo đánh giá là một người “hoàn tất công việc mình không kiêng nể ai”. 

Đứng đầu những nền kinh tế lớn, nắm giữ quyền lực quốc gia và có ảnh hưởng lớn trên trường quốc tế, những người phụ nữ ấy đang nắm giữ quyền lực chính thống - “quyền lực cứng” - sức mạnh từ tiềm lực về quân sự và kinh tế của một quốc gia, sức mạnh giúp các quốc gia bảo vệ chủ quyền, bảo vệ mình khỏi các mối đe dọa và khẳng định vị thế của mình trên thế giới.

Trên một bình diện khác, khả năng đạt được mục tiêu thông qua sức thuyết phục của lý tưởng chính trị và các chính sách của một quốc gia, sức hấp dẫn của nền văn hóa, từ sự thu hút của trí tuệ, tâm hồn và cả ngoại hình, sự khéo léo mềm mỏng giúp giải quyết các vấn đề mang tính toàn cầu trong tâm thế đoàn kết… lại là những khả năng của “quyền lực mềm”, đang được xây dựng, khai thác mạnh mẽ.

Bức tranh với những bóng hồng rực rỡ của chính trường quốc tế hiện tại thể hiện một quan niệm mới về quyền lực, được cho là “quyền lực thông minh”, không cứng không mềm, mà là cả hai. Và trên cả hai bình diện đều có mặt những người phụ nữ. Nếu có thể coi Angela Merkel và Theresa May là những người phụ nữ đại diện cho “quyền lực cứng”, thì hai ví dụ còn lại, Melania Trump và Bành Lệ Viên, đang đại diện cho “quyền lực mềm”.

Sức mạnh từ sự áp chế, ra lệnh, trừng phạt không thể bền vững bằng sức mạnh đến từ sự đồng thuận, sức thu hút. Nếu có thể chia sẻ và thuyết phục được người khác đồng thuận với mong muốn của mình, chia sẻ khát vọng của mình, có thể không cần đến cây gậy và củ cà rốt nào cả. Melania Trump thu hút các tín đồ thời trang, thu hút cả những người chưa tán thành với đường lối cứng rắn của chồng bà, thu hút cả những tranh cãi của dư luận về mình… không phải không có nguyên do. Một bộ trang phục gây ấn tượng mạnh, một màu áo mà khách mời ưa thích, hé lộ việc chọn lựa nhà thiết kế, hay một thông điệp in trên áo, một chiếc nón rộng vành, một đôi giày mang ba màu sắc… đều là những vũ khí quen thuộc của phụ nữ.

Bên cạnh một ông chồng nói năng mạnh mẽ, có những tuyên bố dễ gây mất lòng, Melania dùng vũ khí của mình như những thông điệp không lời. Cùng với nụ cười, cùng với hình ảnh, cùng với sự có mặt của bà ở một nơi nào đó, tất cả kết hợp với nhau làm nên một khía cạnh khác của Nhà Trắng. Sức thu hút của khía cạnh này không hề nhỏ, khi nhớ rằng bà từng là một người mẫu thời trang chuyên nghiệp.

Có thể thấy, sức mạnh của Melania dựa trên khả năng định hình sở thích của người khác. Là những con người, tất cả chúng ta đều quen thuộc và dễ chịu hơn với sức mạnh của sự thu hút và sức quyến rũ, chứ không phải là sự đe dọa và bắt buộc.

Không xuất thân dòng dõi, không lớn lên trong nền văn hóa phương Tây coi “đệ nhất phu nhân” là một biểu tượng xã hội, nhưng Bành Lệ Viên, khi tháp tùng chồng trong những chuyến công du, có tờ báo đã cho rằng mức độ nổi tiếng của bà có khi còn vượt cả chồng. Một nghệ sĩ được ngợi ca bởi thanh sắc vẹn toàn, sự nghiệp rực rỡ, giáo sư nhạc viện, nhưng đã chọn xuất hiện trên truyền thông Trung Quốc với hình ảnh giản dị, thị hiếu đơn giản, thích đi chợ bằng xe đạp.

Với quốc tế, bà là đại sứ của Tổ chức Y tế thế giới trong cuộc chiến chống lại bệnh AIDS và bệnh lao. Khả năng nói tiếng Anh cũng như phong cách thời trang tinh tế là tài sản của bà, đóng góp và làm mềm hóa hình ảnh của người chồng quyền lực, tăng thêm sức hấp dẫn về mặt nội dung hay hình thức. Báo chí phương tây coi bà là một trong những vũ khí ngoại giao kín đáo nhưng có sức mạnh đáng kể đối với công luận. 

Họ không sinh ra để lãnh đạo, không sinh ra để nắm quyền bính, nhưng đã trở thành những nhà lãnh đạo, trở thành những người nắm giữ quyền lực của sự đồng thuận. Cái gì đã thúc đẩy họ? Sự trỗi dậy của quyền bình đẳng, nỗ lực chứng minh năng lực bản thân và sự công nhận của xã hội, yêu cầu của nền dân chủ, nhu cầu về sự cân bằng quyền lực xã hội… hay ý chí của bản thân mỗi người: bắt lấy thời cơ khi thời cơ đến, quyết tâm đẩy những cơ hội lý thuyết thành cơ hội thực chứng năng lực, nắm lấy dây cương của cỗ xe tứ mã, nhấc quân cờ lên và đặt xuống trong một nước đi quyết liệt chấp nhận rủi ro với sự mạnh mẽ có thể làm choáng váng cả những kẻ được mệnh danh là phái mạnh? Là tất cả. 

Gắn liền với những tài sản vô hình của quốc gia, như văn hóa, giá trị và thể chế chính trị cũng như các chính sách, những người phụ nữ ấy đã tự tìm ra sức mạnh của mình và trở nên mạnh mẽ nhiều lần hơn, trở thành nguồn cảm hứng cho hàng triệu phụ nữ khác.

Hoàng Mai