Xã hội hóa chợ truyền thống: Cách nào?

Ngô Đình Dũng - Chuyên gia thị trường (Viện đào tạo quản trị I.S.M): Mỗi tiểu thương nên là một doanh nghiệp cổ đông

Chợ được xây dựng theo mô hình xã hội hóa cũng giống như một doanh nghiệp cổ phần hóa. Mỗi tiểu thương sẽ là một doanh nghiệp cổ đông. Tiếng nói thống nhất của tiểu thương sẽ chiếm tỷ trọng trên 50% sức ảnh hưởng của các quyết định liên quan.   

Ban quản lý (BQL) chợ, tương đương vai trò của ban giám đốc (BGĐ) trong công ty cổ phần. Cổ đông có quyền bình bầu BGĐ. Và BGĐ là người làm thuê, có trách nhiệm giải trình rõ những thắc mắc của cổ đông. Cụ thể hơn, BQL chợ phải là nhóm đại diện cho quyền lợi tiểu thương. 

Quyền lợi, trách nhiệm của BQL và ngay cả nội quy chợ cũng phải được quy định cụ thể thông qua tiểu thương. Thậm chí, tiểu thương có thể cử đại diện thành lập hội đồng giám sát nhằm minh bạch hóa các hoạt động của BQL. Quan điểm cho rằng BQL là những người có quyền và không phục vụ cổ đông sẽ không phù hợp với mô hình chợ được xây dựng theo hình thức xã hội hóa. 

Phan Tường An - Chuyên gia thị trường bán lẻ BSA (Trung tâm Nghiên cứu kinh doanh và hỗ trợ doanh nghiệp): Ban quản lý phải đủ trình độ và năng lực

Có thể quản lý chợ theo hai mô hình và tùy theo cách triển khai, mỗi mô hình đều có tính ưu việt riêng, thậm chí một chợ vẫn có thể áp dụng song song hai mô hình như sau:

Hiện nay, số lượng thương vụ sang nhượng sạp với giá trị tiền tỷ diễn ra rất lớn. Khi không giao quyền sử dụng sạp cho tiểu thương, nhà nước đã bị thất thoát một khoản tiền thuế mua bán bất động sản vì chưa có cơ chế thu thuế này. 

Và dù được xây dựng theo bất kỳ mô hình nào, chợ cũng phải bảo đảm 3 yếu tố: cơ sở hạ tầng (luôn được xây mới, sửa sang), chính sách quản lý (minh bạch), mô hình hỗ trợ kinh doanh cho tiểu thương ở cấp cao (tổ chức các hoạt động chung cho tiểu thương kinh doanh hiệu quả như các hình thức khuyến mãi).

Các chợ truyền thống ở châu Á, châu Âu quán triệt 3 yếu tố này rất tốt. Rất nhiều chợ ở Bangkok, Chiang Mai của Thái hay các chợ ở Pháp đều xây dựng theo logic: chợ không phải là siêu thị nhưng vẫn thuộc không gian bán lẻ, luôn tuân theo nguyên lý của không gian bán lẻ hiện đại.

Vì vậy, bất kỳ nước tiên tiến nào khi xây dựng chợ cũng luôn có sự tư vấn của đơn vị am hiểu thị trường này, từ hệ thống gởi xe, vệ sinh, thoát nước, thoát khí cho đến không gian quầy và mặt hàng đặc thù… để thu hút khách hàng trung thành.

Bên trong chợ An Đông 1.

Riêng yếu tố BQL, với kinh phí nâng cấp cơ sở hạ tầng tiền tỷ như tại các chợ Việt Nam, đòi hỏi BQL không chỉ biết thu mà còn phải đủ trình độ, năng lực sử dụng đồng tiền hiệu quả. Phải xem lại khái niệm xã hội hóa, không thể gọi đó là một ngôi chợ xã hội hóa nếu BQL để tiểu thương “tự bơi”, cơ sở hạ tầng ở nhiều chợ không khác những năm 1990. Đồng thời, nên chọn BQL như cách hình thành BGĐ trong công ty cổ phần, đề cao sự minh bạch và có đại diện tiểu thương các ngành nghề giám sát.

Ông  - nguyên Phó viện trưởng Viện Kinh tế TP.HCM: Cổ phần hóa là mô hình tiên tiến, hài hòa lợi ích các bên

Hiện Chính phủ đã có chủ trương cho cổ phần hóa các loại hình như doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, cổ phần hóa các đơn vị công ích, cổ phần hóa các đơn vị sự nghiệp… Có thể hình dung, ban quản lý chợ chính là một đơn vị sự nghiệp. Nếu tiểu thương muốn triển khai cổ phần hóa ban quản lý chợ, đó chính là cổ phần hóa đơn vị sự nghiệp.

Theo tôi, ý kiến đó của tiểu thương là một sự đột phá. Nếu chưa có ai làm thì TP.HCM nên mạnh dạn thí điểm cổ phần hóa chợ An Đông 1. Khi đó, bên cạnh nhà đầu tư chiến lược, tất cả tiểu thương đều là cổ đông, đều là chủ. Đừng sợ nhà đầu tư lớn đè đầu, bóp cổ tiểu thương. Chúng ta phải hiểu cổ phần hóa là chính tiểu thương cùng làm chủ với nhau.

Quan trọng hơn, cổ phần hóa chính là tiến tới mô hình quản lý tiên tiến, bảo đảm loại trừ các mắt xích yếu kém trong quản lý như hiện nay. 

Bởi vì cổ phần hóa giúp tăng tính công khai, minh bạch, giải quyết dứt điểm các tai tiếng, đáp ứng nguyện vọng của tiểu thương là có chỗ sinh kế chính là một ngôi chợ đẹp, khang trang, được quản lý khoa học. Đây là mô hình “win-win” giải quyết hài hòa lợi ích của tiểu thương và nhà nước.

Một chuyên gia kinh tế (đề nghị không nêu tên): Cổ phần hóa giúp minh bạch hóa những điều mà tiểu thương bức xúc

Tôi cho rằng cổ phần hóa “nội bộ” chợ truyền thống An Đông 1 là cần thiết, giúp minh bạch trong quản lý và vận hành chợ. Tuy nhiên, cần phải có lực lượng bao gồm các chuyên gia độc lập, không bị chi phối bởi bất cứ phía nào, giúp xây dựng phương án khả thi, khách quan.

Cổ phần hóa giúp xác định thực tế quyền sở hữu, quyền quản lý, xác định giá trị tài sản cả hữu hình và vô hình (thương hiệu chợ…), giá trị nguồn thu… đó chính là các vấn đề mà tiểu thương đang quan tâm, bức xúc. Nhà nước có thể nắm giữ tỷ lệ vốn 51%, còn lại là các nhà đầu tư, chính là các tiểu thương. Mỗi tiểu thương sẽ là một cổ đông. Họ có trách nhiệm làm chủ.

Cổ phần hóa là mô hình kích thích chợ phát triển, giảm việc chi phối quyền lực quản lý từ địa phương như hiện nay.

Quốc Ngọc